Copenhague,lagouvernancemondialedel’écologieentreethnocentrismeetanthropocentrisme?parJulienTeilEndatedu2décembre2009,lejournalLeMondeapubliélepointdevuedeMartineAubrysurCopenhague.(1)Celle-ciinvitaitàunrenouveauécologiquesouslaformule«ÀCopenhague,ilfautinventerlasolidaritéécologiqueduXXIesiècle».Lagouvernancemondialedel’écologietellequ’elles’amorceconfirmelesdéclarationsdeMartineAubryquisupposaient«l’émergenced’unegouvernanceglobaleplusforteetmieuxcoordonnée,faisantplaceàuneorganisationmondialedel’environnementdotéedepouvoirscontraignants».AfficheduWWF,quimilitepourlanécessitéd’inscrirelaquestiondémographique,soituneréductionimportantedespopulations,danslalistedespréoccupationsécologiquesCes«pouvoirscontraignants»ontdéjàpourprojetd’institutionnalisermondialementlemarchéducarboneouEmissionTrading.Ceconceptestenréalitéissudel’Agencedeprotectiondel’environnementU.SsouslaprésidencedeJimmyCarter.BillDrayton,quitoutcommeJacquesAttali,seprésenteluiaussicommeunprophètedusocialbusiness,revendiquesonrôledanslagenèsececetteidée.(2)Lagouvernancemondialeécologiquetellequ’ellesestructureactuellement,comporteundéficitdémocratiqueconsidérable,quirisquedepermettreparlamêmeoccasionl’instaurationdemesuresreposantsurdesthèsesmalthusiennes.Longtempsmiseàl’écartdessujetsquiseraientabordéslorsdusommetdeCopenhague,la«démographieverte»posedésormaisdesquestionsjusquedanslesmédias.Pourtant,lestravauxd’organismesengagésdanslesdiscussionssurleclimat,abordaientlaquestiondepuisdesmois,voiredesannées.(3)C’estnotammentlecasdeWWF,oudel’OptimumTrustPopulationetduClubdeRome,pourquiladémographieestunsujetpourlequelilsontbienpréparéleurplaidoirie.Encequiconcerneletraitementmédiatiquedelaquestion:ilserésumeraitàlanécessitéd’inscrirelaquestiondémographiquedanslalistedespréoccupationsécologiques.Greenpeaceaoptépourunepositiondifférente,leCourrierInternationaldu19Novembre2009indiquait:«PourGreenpeace,aborderlaquestiondémographiqueàCopenhagueoulorsd’autressommetspréliminairesseraitcontre-productif.“Ledébatentrelespaysindustrialisésetceuxquilesontmoinsestsisensibleetsigangrenéparlaméfiancequ’yintroduireunequestioncommelacroissancedémographiqueneferaitquesusciterlacolère”,insisteStephanieTunmore,laporte-paroledeGreenpeaceInternational.»(4)Néanmoins,etcelaestparticulièrementéquivoque:pourGreenpeaceceseraitl’incompréhensionqu’untelsujetprovoqueraitquil’exclutdudébat.Autrementditleproblèmenesemblepasreleverdufaitqu’ildevraitengagerundébatdémocratiqueautourdel’historiquedesthèsesmalthusiennes,etdeleursoclescientifique.Enoutre,cettedéclarationpeutêtrerévélatricesurlaconceptionqueprésenteMmeTunmoredel’histoire.Onyretrouvel’ethnocentrismequisuggèrequ’uneélited’États11234567891011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041422(dénomméeG20pourl’occasion)conduitunpeupled’États(dénomméG77pourl’occasion).Cetteconceptiondonnelibrecoursàl’idéeselonlaquellelessolutionsapportéesparlesoccidentaux,bienqu’ellesinvitentàlacritique,sontincontournables,commelesoutiennentlesacteursdumicrocrédit.(6)D’autrepart,l’idéeexprimequelatotalitédesrapportsdeforcesentretenusautourd’unequestionmondialeserésumentàcetteéquation.OrcesrapportsdeforcesintègrentégalementlesOSC(Organismesde...